Też umiem CRTL C / CRTL V
Gender
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
Gender (ang. gender, czyt. dżender – płeć, rodzaj gramatyczny) – płeć kulturowa, płeć społeczna, społeczno-kulturowa tożsamość płciowa – suma cech, zachowań, stereotypów i ról płciowych przyjmowanych przez kobiety i mężczyzn w ramach danej kultury w drodze socjalizacji, niewynikających bezpośrednio z biologicznych różnic w budowie ciała pomiędzy płciami, czyli dymorfizmu płciowego. Gender, czyli kulturowy komponent tożsamości płciowej, przekazywany jest poszczególnym jednostkom w sposób performatywny, czyli poprzez uczenie się, odgrywanie i powtarzanie zachowań innych osób tej samej płci. Na płeć społeczną składać się może np. sposób ubierania się, sposób zachowania, oczekiwane funkcje w ramach społeczeństwa, sprawowana władza itp. Gender odróżnia się tym od płci biologicznej (ang. sex), czyli sumy cech fizycznych i zachowań seksualnych wynikających z odmiennych funkcji i ról obu płci w procesie rozmnażania płciowego[1].
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje gender jako stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty, jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet[2].
Studia wyższe i badania naukowe nad społeczno-kulturową tożsamością płciową prowadzi się na kierunku gender studies. Kierunek ten powstał w Stanach Zjednoczonych w latach 80. XX wieku. Obecnie można go odnaleźć również na uczelniach w Polsce.
Spis treści
1 Etymologia
2 Role płciowe
2.1 Rozwój pojęcia ról płciowych
2.2 Teorie dotyczące ról płciowych
3 Gender w antropologii
3.1 Opozycja kobieta-mężczyzna
3.1.1 Natura-kultura
3.1.2 Domowe-publiczne
3.1.3 Reprodukcja-produkcja
3.2 Kulturowy opis płci w naukowym języku biologii
3.3 Teoria patriarchatu
4 Kontrowersje
5 Zobacz też
6 Przypisy
7 Bibliografia
Etymologia
Termin gender pochodzi pośrednio od łacińskiego słowa genus, przez starofrancuskie gendre i angielskie gender. W języku angielskim słowo gender było i w dalszym ciągu jest powszechnie używane w dwóch znaczeniach. Jednym z nich jest rodzaj gramatyczny (masculine, feminine i neuter – męski, żeński i nijaki). Drugie ciągle stosowane znaczenie w języku angielskim to odpowiednik jednego ze znaczeń innego angielskiego słowa sex (z ang. dosłownie płeć). W tym znaczeniu słowo gender pozwalało uniknąć nieporozumień związanych z powszechnie stosowanym drugim znaczeniem słowa sex w języku angielskim, oznaczającym również kontakty seksualne. To drugie znaczenie jest obecnie również stosowane przez WHO[3], w opracowaniach na temat pracowników seksualnych. Terminy sex i gender bywały i są nadal używane w formularzach, z przewagą użycia terminu sex dla określenia płci.
Role płciowe
Information icon.svg Osobny artykuł: Role płciowe.
Rozwój pojęcia ról płciowych
Badania nad rolami płciowymi, czyli osobnymi funkcjami, jakie w ramach społeczeństwa przeznacza się kobietom i mężczyznom, pojawiły po raz pierwszy się w latach 50. i 60. XX wieku w ramach funkcjonalistycznej szkoły socjologii. Funkcjonaliści wyobrażali społeczeństwo jako zbiór elementów powiązanych ze sobą wzajemnymi zależnościami, dążący do dynamicznej równowagi. W zbiorze tym role i pozycje społeczne odgrywały podstawową rolę. Amerykański socjolog Talcott Parsons opisywał różnice pomiędzy ekspresywnymi (emocjonalnymi) rolami kobiecymi i instrumentalnymi (planowymi) rolami męskimi, badał też sposób, w jaki dzieci uczone są tych ról. Był on pierwszym naukowcem badającym te role, jego analizy nie wykraczały jednak poza badania „idealnej rodziny” amerykańskiej z epoki powojennego dobrobytu (np. wystarczająco zasobnej, aby utrzymać się tylko z dochodu mężczyzny, co nie było możliwe gdzie indziej)[4]. Teorie funkcjonalistyczne nie kwestionowały też istnienia równowagi społecznej, przyjmowanej za pewnik, co nie pozwalało wyjaśnić np. dlaczego instrumentalne role są w społeczeństwach zachodnich traktowane jako bardziej ekonomicznie wydajne niż ekspresywne.
Badania antropologiczne nad rolami płciowymi zostały zapoczątkowane w latach 60. przez Margaret Mead. Badając społeczności plemienne Nowej Gwinei zauważyła ona, że role wykonywane przez kobiety i mężczyzn różnią się pomiędzy społeczeństwami, i to, co społeczeństwa Zachodu uważają za „męskie”, badane przez nią nowogwinejskich społeczności mogą traktować jako „kobiece”, i na odwrót. W niektórych z badanych przez nią społeczności kobiety odgrywały role dominujące a mężczyźni zależne, w niektórych natomiast role płciowe, łącznie z wychowywaniem dzieci, dzielone były po równo między obie płcie[5].
Proces socjalizacji, czyli uczenia się i poznawania samego siebie przez interakcję z innymi, został opisany przez psychologa i socjologa George’a Herberta Meada. Według badacza, proces ten rozpoczyna się niedługo po urodzeniu, gdy dziecko uczy się wykonywać czynności przez naśladowanie ruchów rodziców, i trwa przez całą młodość. Zdaniem Meada, końcowym momentem socjalizacji jest zdolność wyobrażania sobie siebie z punktu widzenia innych, wymagająca myślenia abstrakcyjnego[6]. W odniesieniu do ról płciowych zjawisko to zostało opisane przez Ann Oakley, autorkę terminu gender używanego do opisu społecznych klasyfikacji tego, co definiuje się jako męskie lub kobiece (termin został zapożyczony z pracy psychologa Roberta Stollera). Oakley twierdziła, że płeć biologiczna (różnice w budowie ciała) jest podstawą do przypisania osoby do konkretnej płci, twierdząc zarazem, że sposób rozumienia tego, czym jest płeć, zależy od kultury, w której odbywa się socjalizacja. Zdaniem Oakley nauka ról płciowych rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie poprzez wyrażane przez rodzinę oczekiwania zachowań typowych dla chłopców lub dziewczynek, a później rozwijana jest w środowisku rówieśników i w procesie edukacji[7].
Teorie dotyczące ról płciowych
Część badaczy skłania się ku poglądowi, że cechy płci są konstruowane na zasadzie kontrastu, polaryzacji „kobiece”–„męskie”. Eric Walter Rothenbuhler uważa, że cechy uznawane za genetycznie przypisane kobiecie lub mężczyźnie wynikają z uwarunkowania kulturowego lub presji społecznej. Wiele cech rzekomo „kobiecych” i „męskich” i mających pochodzić z różnic biologicznych teoria gender uważa za ukształtowane w ramach wychowania i socjalizacji[8].
Etyk, psycholog i feministka Carol Gilligan dowodziła w swoich studiach i badaniach, że w USA w procesie socjalizacji większość kobiet zdobywa jedynie tożsamość opartą na zależności, natomiast większość mężczyzn zdobywa tożsamość dającą silne poczucie separacji i autonomii. Z drugiej strony także sporo kobiet nie zgadza się z tezami teoretyków gender i postrzeganiem siebie jako zależnych i podległych[potrzebne źródło].
Część przeciwników teorii gender dowodzi, że część uzdolnień intelektualnych i manualnych, różnych dla różnych płci, przypisywanych przez teoretyków gender uwarunkowaniom kulturowym, pojawia się już w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie, a nawet w życiu prenatalnym, gdy nie może być mowy o kulturowych uwarunkowaniach[9]. Zwracają też uwagę, że w krajach realizujących od lat programy równościowe, m.in. w Norwegii, w praktyce zawody pojmowane tradycyjnie jako męskie, nadal zdominowane są przez mężczyzn, a kobiece – przez kobiety[9].
Według polskiego Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn pojęcie gender odnosi się głównie do równości płci, nie negując jednak różnic między kobietami i mężczyznami ani samego znaczenia płci biologicznej[10].
Gender w antropologii
Ambox important.svg
Ten artykuł może zawierać twórczość własną lub niezweryfikowane dane.
Pomóż Wikipedii poprawić artykuł na postawie weryfikowalnych źródeł.
Opozycja kobieta-mężczyzna
Natura-kultura
Opozycja natura-kultura bazuje na strukturalistycznej perspektywie Claude Lévi-Straussa. Amerykańska antropolog Sherry Ortner porównała opozycję kobieta- mężczyzna do opozycji natura-kultura. Kulturę określa ona jako proces wspólnego tworzenia, a następnie podtrzymywania systemu znaków służących do komunikacji (np. słów, symboli, artefaktów itp.). Za pomocą tego systemu znaków ludzkość dąży do opisania i podporządkowania sobie przyrody, manipulując naturą dla własnych potrzeb i korzyści. Tego typu działalność opisująco-podporządkowująca identyfikowana jest z płcią męską, kojarzoną w większym stopniu z uczestnictwem w rozwoju kultury (twórczości, nauki, itp). Kobietę natomiast utożsamia się z naturą, ponieważ przez swoja fizjologię i funkcje rozrodcze jest bardziej zaangażowana w życie gatunku, czemu zmuszona jest poświęcić znacznie więcej swojego czasu. Ciało kobiety i jego funkcje pozwalają przypisać jej zatem role społeczne, które są niższe rangą. Tym samym Ortner ukazuje podrzędną rolę kulturową kobiet względem mężczyzn, w ramach której kobietom przypisywana jest podległość – tak samo jak podległa jest natura względem kultury[11].
„
Kobieta tworzy byt naturalny z siebie, gdy mężczyzna może lub zgoła musi tworzyć sztuczny, przyczyniając się eo ipso do podtrzymywania kultury.
”
— Sherry Ortner, Nikt nie rodzi się kobietą 1982: 124
Domowe-publiczne
Powyższą opozycję można również odnieść do innej – domowe („prywatne”) – publiczne, omówionej zazwyczaj w perspektywie strukturalno-funkcjonalistycznej. Według Michelle Rosaldo kobieta przyporządkowywana jest do sfery życia domowego, której głównym zadaniem jest zajmowanie się pracami domowymi: sprzątaniem, gotowaniem, wychowywaniem dzieci. Mężczyzna zaliczany jest sfery publicznej (polityczno-prawnej), czyli do sfery społecznej; odpowiedzialny jest za kontakty ze światem i bezpieczeństwo rodziny, ponieważ z reguły zajmuje ważne funkcje rytualne bądź polityczne.
„
Działalność związana z domem pochłonęła kobiety ze względu na ich rolę matek. Działalność gospodarcza i działalność polityczna ograniczone przez obowiązki związane opieką nad dzieckiem; emocje i uwaga kobiet maja charakter jednostkowy i partykularny; skupiają się na dzieciach i domu.
”
— Michelle Z. Rosado , Women, Culture and Society 1974: 24
Reprodukcja-produkcja
Opozycja reprodukcja-produkcja czerpie swoje założenia z marksistowskiej teorii płci kulturowej, rozwijając teorie stosunków reprodukcji. Karol Marks używa tych kategorii do opisu jednolitego procesu społecznego, Friedrich Engels natomiast traktuje je jako dwa aspekty procesu produkcji społecznej – pomnażania środków materialnych i rozmnażania ludzi:
„
To jednak jest znowu dwojakiego rodzaju. Z jednej strony wytwarzanie środków utrzymania, środków spożycia, odzieży, mieszkania i niezbędnych do tego narzędzi; z drugiej strony wytwarzanie samych ludzi, rozmnażanie gatunku
”
— Karol Marks i Friedrich Engels, Dzieła t.21 1960: 29-30
Kobiety związane są z pojęciem reprodukcji: biologicznej (rozmnażanie biologiczne), społecznej (przedłużenie trwania systemów społecznych) i siły roboczej (codzienne utrzymanie siły roboczej). Wydawanie na świat potomstwa i „praca w domu” to główne czynności reprodukcyjne przypisywane kobietom, mężczyźni natomiast związani są z produkcją dóbr materialnych, czyli z wytwarzaniem towarów do obrotu ekonomicznego.
Kulturowy opis płci w naukowym języku biologii
W świecie medycyny często utożsamia się stereotypowy wizerunek kobiet i mężczyzn z żeńską i męską fizjologią. Narządy kobiece zwykle są zależne, podczas gdy męskie są autonomiczne. Kluczowe opisy odnoszą się do komórki jajowej i plemnika. Jajo określane jako duże i pasywne, podczas gdy plemnik jest mały i aktywny – odnoszą się do stosunku płciowego, w którym to przypisywane im są określone role. Przede wszystkim należy jednak zwrócić uwagę na negatywny opis narządów kobiecych; zestawienie męskie-żeńskie zostało przyrównane do opozycji produktywne-destrukcyjne.[potrzebne źródło]
„
Podczas gdy kobieta uwalnia tylko jedną gametę na miesiąc, kanaliki nasienne produkują setki milionów plemników każdego dnia.
”
— Vernon Benjamin, Mountcastle Medical Physiology 1980: 1624
Kobieta rodzi się już z pewnym ‘zapasem’ jaj, które stopniowo starzeją się i ulegają degradacji; mężczyzna natomiast cały czas produkuje nowe komórki, przez co jego aktywność rozrodcza trwa aż do śmierci[potrzebne źródło].
Teoria patriarchatu
Koncepcja patriarchatu według Sylvii Walby ukazuje męską dominację w różnych sferach: płatnej pracy, podziału prac domowych, seksualności, państwa i innych instytucji społeczeństwa obywatelskiego, głównie związanego z kulturą i męska przemocą. Ten system patriarchalnych relacji oddziałuje w zgodny sposób z systemem stosunków kapitalistycznych, choć czasem pozostają ze sobą w konflikcie:
„
Na przykład kapitalistyczny trend włączania kobiet do siły roboczej, szczególnie w czasach, gdzie brakowało rąk do pracy, jak było podczas dwóch wojen światowych, ponieważ w konflikcie z męskim pragnieniem utrzymania kobiety pod kontrolą poprzez ograniczanie jej sfery działalności do prac domowych
”
— Bradley Harriet, Płeć 2008:60-61
Następnie wyznaczyła przejście od patriarchatu prywatnego do publicznego; pierwszy odnosi się do kontrolowania przez mężczyzn pojedynczych kobiet wewnątrz rodziny, drugi natomiast miał zaowocować równością płci, co nie do końca udało się osiągnąć. Walby wprowadza również pojęcie reżimu płci odnoszące się na początku XX wieku do socjalizacji szkolenia w zakresie wykonywania czynności domowych.
Kontrowersje
Środowiska związane z Kościołem katolickim (określane jako fundamentalistyczne[12]) negują teorię gender i starają się stawiać opór wobec polityki antydyskryminacyjnej Unii Europejskiej[12], przypisując teorii gender zrównywanie mężczyzn i kobiet wbrew fundamentalnym różnicom biologicznym, likwidację tożsamości płciowej, "przymusowej heteroseksualności", a także nadmierną seksualizację dzieci i młodzieży[13], oraz szkodzenie rodzinie [14].
W Polsce sprzeciw Klubów Inteligencji Katolickiej i części rodziców wywołał projekt "Szczęśliwa 15", realizowany w przedszkolach w Rybniku, mający według zwolenników na celu uczenie dzieci, że kobiety i mężczyźni mają równe prawa[15], ale według przeciwników "propagujący ideologię gender", która "podważa wartość, funkcje i prawa rodziny, stwarzając zagrożenie dla tożsamości człowieka"[16].
W ostatnią niedzielę roku 2013 ("Niedzielę Świętej Rodziny") list pasterski biskupów w Polsce dotyczył także kwestii gender. Biskupi stwierdzili, że gender jest ideologią o marksistowskich korzeniach, która "promuje zasady całkowicie sprzeczne z rzeczywistością i tradycyjnym pojmowaniem natury człowieka" i stwierdzili, że jej niebezpieczeństwo wynika "z głęboko destrukcyjnego charakteru zarówno wobec osoby, jak i relacji międzyludzkich, a więc całego życia społecznego"[17]. W odpowiedzi na list, Barbara Limanowska, współtwórczyni La Strady i konsultantka ONZ i OBWE w dziedzinie przeciwdziałania handlowi ludźmi, praw kobiet i polityki genderowej, stwierdziła, że gender nie jest ideologią, a teorią naukową[18], a Agnieszka Kozłowska-Rajewicz, pełnomocnik rządu ds. równego traktowania, podkreśliła, że termin "ideologia gender" jest "terminem wymyślonym przez Kościół" i stanowi wroga, "który po prostu nie istnieje"[19].
Zobacz też
Wikimedia Commons
W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Gender
Wikiquote-logo.svg
Zobacz w Wikicytatach kolekcję cytatów
Gender
gender studies
płeć
agenderyzm
kibuc – jako eksperyment społeczny
Przypisy
Skocz do góry ↑ Mary Holmes: What is Gender?: Sociological Approaches. London: Sage, 2007, s. 2-3.
Skocz do góry ↑ Gender, women and health (ang.). WHO. [dostęp 2013-05-25].
Skocz do góry ↑ WHO – Sex work.
Skocz do góry ↑ Mary Holmes: What is Gender?: Sociological Approaches. London: Sage, 2007, s. 5.
Skocz do góry ↑ Mary Holmes: What is Gender?: Sociological Approaches. London: Sage, 2007, s. 5.
Skocz do góry ↑ Mary Holmes: What is Gender?: Sociological Approaches. London: Sage, 2007, s. 41-42.
Skocz do góry ↑ Mary Holmes: What is Gender?: Sociological Approaches. London: Sage, 2007, s. 42-43.
Skocz do góry ↑ „Skoro oczekuje się od nas – przynajmniej we współczesnych kulturach Zachodu – że będziemy tacy, jak wskazuje na to nasze zachowanie, odgrywana rola nakłada na nas taki obowiązek. Jeżeli zatem nauczyciel niezmiennie oferuje dziewczętom rolę tych, które nie umieją lub nie lubią matematyki, ale są ładne, czarujące i grzeczne, chłopcom natomiast – rolę nieokrzesanych, głośnych i niegrzecznych, lecz wykazujących się bystrością – to prawdopodobnie tacy właśnie będą.”, Eric Walter Rothenbuhler: Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej. 1998/2003.
↑ Skocz do: 9,0 9,1 Dagmara Kamińska, Płeć kulturowa nie istnieje!
Skocz do góry ↑ Oświadczenie w sprawie nieprawdziwych interpretacji pojęcia gender. Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, 2013.
Skocz do góry ↑ Czy kobieta ma się tak do mężczyzny, jak „natura” do „kultury”?
↑ Skocz do: 12,0 12,1 Samson, Judith, Willy Jansen, and Catrien Notermans. (2011) "" The Gender Agenda": New Strategies in Catholic Fundamentalist Framing of Non-Heterosexuality in Europe." Journal of Religion in Europe, vol. 4.2: 273-299.
Skocz do góry ↑ Kuby, Gabriele (2009) Rewolucja genderowa, Kraków: Homo Dei
Skocz do góry ↑ Ideologia gender pod przykrywką równego traktowania radiomaryja.pl, 10.12.2013
Skocz do góry ↑ W Rybniku rodzice protestowali przeciwko gender w przedszkolu, gazeta.pl, 26.11.2013
Skocz do góry ↑ KIK o gender w przedszkolu: Ta ideologia prowadzi do deprawacji dzieci gazeta.pl, 03.12.2013
Skocz do góry ↑ Ideologia gender zagraża rodzinie - List pasterski biskupów dzisiaj odczytywany w kościołach niezalezna.pl, 29.12.2013
Skocz do góry ↑ Barbara Limanowska: Co to jest gender (wywiad), wysokieobcasy.pl, wywiad z M. Tutak-Goll, 27.12.2013
Skocz do góry ↑ Kozłowska-Rajewicz o liście biskupów: To zapowiedź dialogu. Cieszy mnie to wprost.pl, 29.12.2013
Bibliografia
gender, sex (etymologia), w: The Concise Oxford Dictionary, Eighth edition, 1990.
gender, sex (użycie), w: Longman Dictionary of Contemporary English, Pearson Education Limited.
Rothenbuhler, Eric W., Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej (Ritual Communication. From Everyday Conversation to Mediated Ceremony, 1998), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.
Hryciuk Renata E., Kościańska Agnieszka (red.), Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 1. Organizacja społeczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007.
Hryciuk Renata E., Kościańska Agnieszka (red.), Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 2. Kobiecość, męskość, seksualność, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Bradley Harriet, Płeć, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.
Sherry Ortner: Nikt nie rodzi się kobietą. Warszawa: PWN, 1982, s. 124.
W życiu bowiem istnieją rzeczy, o które warto walczyć do samego końca. Paulo Coelho