Powstanie ruchu ludowego w II połowie XIX wieku

Powstanie ruchu ludowego w II połowie XIX wieku

Zorganizowany ruch ludowy ukształtował się w Galicji. Przyczyną była możliwość prowadzenia tu legalnej działalności politycznej oraz prawa polityczne i wyborcze chłopów. Najsilniejszym impulsem były jednak wieloletnie konflikty między wsią a dworem. Wynikały one z niekorzystnej struktury włości ziemskiej utrwalonej przez system uwłaszczenia. Duża część chłopów gospodarowała na małych działkach ziemi, z trudem zaspokajając własne potrzeby. Wieś była przeludniona.

W latach 70-tych XIX w. inicjatyw podniesienia oświaty i poziomu cywilizacyjnego wsi galicyjskiej podjął ksiądz Stanisław Stojałowski. Rozpoczął wydawanie w duchu ludowo-kościelnym dwóch gazetek: „Wieniec” i Pszczółka”, organizował kółka rolnicze. Ksiądz domagał się reform na wsi, rozwiązania problemów serwitutów i umożliwienia chłopom działalności parlamentarnej. Z powodu programu politycznego represjonowały go zarówno władze kościelne jak i świeckie.

Do aktywizacji chłopów przyczyniło się też małżeństwo Wysłouch. Ich celem było gospodarcze i kulturalne podniesienie wsi, a przez to upowszechnienie wśród chłopów idei narodowej. Wydawali pisma „Przegląd społeczny” i „Przyjaciel Ludu”. Działania prowadzone przez tę grupę pozwoliły dostać się do sejmu krajowego 4 chłopom. Najaktywniejsi z nich bracia Potoczkowie wraz z księdzem Stojałowskim w 1893 roku założyli pierwszą partię chłopską – Związek Stronnictwa Chłopskiego.

Na zwołanym w Rzeszowie w lipcu 1895 roku zjeździe przedstawicieli chłopskich komitetów wyborczych utworzono Stronnictwo Ludowe, którego prezesem został Karol Lewakowski. Partia żądała poszanowania praw obywatelskich, przeprowadzenie reformy wyborczej, zreformowania oświaty i administracji gminnej. Do władz stronnictwa weszli także: Rewakowicz, Bojko, Stręk, Stapiński.

Tymczasem wśród chłopów galicyjskich narastał bunt i postawy radykalne. W lutym 1903 roku w Rzeszowie na kolejnym zjeździe SL został uchwalony nowy program partii i przyjęta nowa nazwa Polskie Stronnictwo Ludowe. Szczególny nacisk kładło ono na sprawę odzyskania niepodległości Polski, demokratyzację stosunków społecznych i zrównanie wszystkich wobec prawa oraz przeprowadzenie parcelacji terenów dworskich. Prezesem partii został Jan Stapiński. W 1913 roku nastąpił rozłam partii. W jego wyniku ukształtowały się dwa ugrupowania chłopskie: PSL Piast i PSL „Lewica”. W PSL Piast znaleźli się Jakub Bojko i Wincenty Witos. Ich celem było budzenie świadomości narodowej wśród chłopów, rozwój oświaty oraz walka parlamentarna. Witos uważał, że chłopi powinni aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym wolnej Polski. Program PSL Lewica zakładał walkę zbrojna w celu odzyskania niepodległości.

W zaborze rosyjskim w 1905 roku został ogłoszony program Polskiego Związku Ludowego, którego prezesem został Kruszyński. Celem była walka o wprowadzenie języka polskiego do szkół, urzędów i sądownictwa, domagali się wolnych wyborów do samorządów, wolności słowa, zrzeszania się i prawa do strajku. Po rozwiązaniu PZL na jego miejsce powstał w ...