Metody uzupełniające i wspomagające porozumiewanie się osób.

wymiana pomysłów, czyli jak prowadzić dobre, inspirujące i ciekawe lekcje

Moderatorzy: Basiek70, służby porządkowe

BeataWP
Posty: 2
Rejestracja: 2019-05-14, 11:09
Kto: nauczyciel
Przedmiot: Zajęcia zintegrowane
Lokalizacja: podkarpackie

Metody uzupełniające i wspomagające porozumiewanie się osób.

Postautor: BeataWP » 2019-05-19, 11:33

Wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania oznaczają wszelkie metody uzupełniające i wspomagające porozumiewanie się osób, które z różnych przyczyn nie używają mowy, albo mają problemy z porozumiewaniem się. Służą one komunikacyjnej więzi, dają szansę na kontakt z drugim człowiekiem, na naukę
i samodzielność.
Wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania są funkcjonalną, a nie kliniczną definicją zestawu strategii pomocniczych, których można nauczyć się w różnym wieku i niezależnie od kondycji zdrowotnej . Komunikacja ta, stosując niewerbalne sposoby porozumiewania się stanowi dodatek, bądź substytut mowy. Osoby, które przekazują jakiś komunikat nie mówiąc – nie używając słów, posługują się komunikacją wspomagającą,. Składają się na nią gesty, mimika, postawa ciała, symbole, pisemne notatki, które bezpośrednio pomagają w przekazie informacji. Gesty nie są alternatywne w stosunku do mowy – towarzyszą jej i ją wspomagają. Symbole Blissa, piktogramy wspomagają ekspresję językową niemówiących osób, które przecież rozumieją mowę, a przez fakt jej rozumienia - są użytkownikami mowy. Jedynie aby wypowiedzieć się potrzebują „wspomagania” - symboli, obrazków, gestów . Wobec powyższego mówienie o „alternatywnych” sposobach komunikacji jest pewna nieścisłością. Jak wyjaśnia Anne Warrick : ”w miarę gromadzenia się doświadczeń okazało się, że komunikacja wspomagająca obejmuje wszelkie sposoby porozumiewania się i zawiera w sobie również pojęcie komunikacji alternatywnej”. Zasadnym więc wydaje się używanie pojęcia komunikacja wspomagająca choć często w różnych publikacjach zwyczajowo używa się skrótu AAC (alternative and augmentative comunication, co tłumaczymy alternatywne i wspomagające sposoby porozumiewania się). Im mniej dana osoba ma możliwości werbalnego wypowiadania się, tym większa będzie jej potrzeba „odkrycia” innego sposobu porozumiewania się. Użytkowników wspomagających systemów porozumiewania się możemy spotkać między innymi wśród osób niesłyszących, z porażeniem mózgowym, specyficznymi zaburzeniami mowy, upośledzeniem umysłowym, autyzmem itp. Metody komunikacji wspomagającej i alternatywnej (niekiedy zwanej komunikacją bezsłowną, pozawerbalną) są coraz bardziej znane i upowszechniane. Do najbardziej znanych i wykorzystywanych należą następując metod komunikacji pozawerbalnej:
 Blissymbolics - system alternatywnej komunikacji Blissa
 System Piktogram
 Rebusy piktograficzne
 System rysunkowy - Pictogram Communication Symbols (PCS) Mayer Johnson
 System obrazkowy ALADIN (komputerowy słownik komunikacyjny)
 Mima i Pantomima
 System symboli jednoznacznych (użycie przedmiotów)
 PIC - Symbole (Pictogram Ideogram Communication)
 SIG - Symbole (zdjęcia i rysunki)
 Język migowy (dla osób z uszkodzeniami narządu słuchu)
 Alfabet palcowy - daktylografia (jw..)
 Gestykulacyjny alfabet Morse'a
 System gestów MAKATON
 System gestów COGHAMO
 Alfabet punktowy do dłoni (dla osób głuchoniewidomych)
 Skrócony alfabet manualny (gesty lewej ręki połączone z alfabetem palcowym prawej ręki)
 SYSTEM FONOGESTÓW (Cued Speech - język uzupełniony Cornetta)
 Karta mowy ręki Goldsteina i Camerona
 System kalendarzowy (pudełkowy, przegródkowy)
 Metoda SPEEC (tablica komunikacyjna do kodowania wiadomości poprzez wskazywanie uporządkowanych fonemów)
 Alfabet literowy, sylabowy, literowo-sylabowy (tablica komunikacyjna)
 System ruchomych symboli (Manipulable Symbols)
 Metoda rysunkowa (przekazywanie informacji za pomocą własnych rysunków)
 System Braille'a (dla osób niewidomych)
 Metody kombinowane (połączenie wybranych metod w jeden spójny system porozumiewania się).
Metody pozawerbalne stosowane są zarówno w przypadku dzieci, młodzieży jak i osób dorosłych. W praktyce okazuje się, że najszybciej podejmują ją dzieci, zaś dla osób dorosłych (np. afatyków) metody takie wydają się czymś dziwnym (sztucznym), odmiennym od dawniej używanego języka.
Metody obrazkowo-symbolicznego porozumiewania się z powodzeniem stosuje się w pracy z dziećmi autystycznymi, afatycznymi, z mózgowym porażeniem dziecięcym, z zespołem Downa i innymi schorzeniami. Należy jednak pamiętać
o pewnym istniejącym ryzyku tj. „zabiciu mowy”, a dokładniej zahamowania jej rozwoju, w przypadku, gdy metody „alternatywne” są nieumiejętnie wprowadzane, całkowicie rezygnując z rozwoju języka fonicznego tam, gdzie rozwój ten jest prawdopodobny i możliwy. Jeżeli np. zaproponujemy dziecku „coś”, czego ono nie akceptuje, z czego nie chce, nie może, bądź nie potrafi korzystać w komunikowaniu swoich potrzeb, wówczas odrzuci ono narzuconą konwencję, a brak dalszego poszukiwania sposobów dialogu może zaowocować zahamowaniem rozwoju mowy.
Ucząc alternatywnych sposobów komunikacji należy poczekać na odpowiedni moment. Nauka możliwa jest dopiero wtedy, gdy w zachowaniu dziecka pojawiają się oznaki intencjonalności, która zakłada zdolność odróżniania sposobów działania od jego celowości. Dziecko zachowujące się intencjonalnie
 od początku myśli o jakimś celu, a nie odkrywa go przypadkowo pod wpływem swoich działań
 gdy pojawia się przeszkoda w realizacji własnego celu, to dziecko stosuje działania pośrednie, będące próbami pokonywania przeszkód
 wszelkie działania pośrednie różnią się od działań ukierunkowanych na bezpośrednią realizację celu.
Pracując np. z osobami upośledzonymi możemy wykorzystać graficzny system komunikacji, czyli piktogramy, które są przeznaczone dla osób niemówiących. Pomagają w komunikacji i ułatwiają kontakt z otoczeniem. Piktogram to biała figura, znak na czarnym tle. Każdy piktogram zawiera słowny jednowyrazowy opis.
Procedury wprowadzenia piktogramów jako „alternatywnej” metody komunikacji są uzależnione od możliwości psychofizycznych dziecka. Wprowadzając metodę rozpoczynamy od piktogramów:
 tak -nie, najbliższe otoczenie - klasa,
 dom, najbliższe osoby, aktywności, które dziecko lubi i te, które pomogą usystematyzować dzień, pory roku itd.
Piktogramy mogą być pomocne w początkowej nauce czytania lub w czasie ćwiczeń korekcyjno -kompensacyjnych.
Kolejną zaprezentowaną przeze mnie metodę jest system komunikacji językowej Blissa, który może być wykorzystany do pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo, autystykami, afatykami. Jest to system, który używa rysunków zamiast słów, znaczenie słów jest tu przedstawione za pomocą symboli składających się z prostych form geometrycznych. Każdy symbol ma określone znaczenie, ponadto można je łączyć, tworząc nowe. Każdy użytkownik systemu Blissa posiada indywidualną tablicę, album znaków i w ten sposób porozumiewa się z otoczeniem. Symbole można ujmować
w kategorie i zaznaczać kolorami. Symbole Blissa występują w czterech kategoriach :
 piktogramy
 ideogramy
 symbole arbitralne
 symbole międzynarodowe
Symbole mogą być układane w czasie wypowiedzi zgodnie z zasadami i składnią języka ojczystego .
Natomiast fonogesty to specjalne ruchy jednej ręki (prawej lub lewej) towarzyszące mówieniu i pomagające w dokładnym odczytywaniu wypowiedzi z ust. Towarzyszą ruchom artykulacyjnym, są z nimi ściśle zsynchronizowane i nierozdzielnie połączone. Sprawiają, że osoba śledząca wzrokiem ruchy ust dostrzega jednocześnie ruch ręki i dzięki temu rozpoznaje wymawiane w danym momencie dźwięki mowy. Mogą być używane wybiórczo, do pokazywania niektórych głosek sprawiających trudności (ze względu na jednakowy układ ust), bądź jako pełny system w przypadkach głębokiej głuchoty. Nie są językiem, nie przekazują treści wypowiedzi, ani nie wyjaśniają znaczeń poszczególnych wyrazów. Są tylko uzupełnieniem mowy, pomagającym zobaczyć i rozpoznać wszystkie jej elementy.
System fonogestów ściśle odpowiada systemowi fonetycznemu języka polskiego. Uwzględniono w nim wszystkie głoski podstawowe (fonemy). System składa się z tzw. lokacji, czyli punktów w pobliżu ust, które wskazuje dłoń wykonując ruch towarzyszący wymawianiu samogłosek oraz z układu palców dłoni w momencie wymawiania spółgłosek.
W systemie języka miganego tor migowy bardzo precyzyjnie odpowiada torowi mówionemu. Określony tekst nadawany jest dwutorowo - za pomocą znaku ideograficznego i mowy, niekiedy bez wydawania głosu. „Znak ideograficzny - mig, jest to ruch jednej lub obu rąk w określonym układzie dłoni i palców oraz krzywej ruchu, mający przypisane odpowiednie znaczenie pojęciowe, a więc oznaczający określone słowo”.
Zestaw znaków polskiego alfabetu palcowego można znaleźć u J. Handzel .
Kolejnym ciekawym pomysłem służącym w pracy z osobami często ze sprzężonymi rodzajami zaburzeń jest słownik Makaton. Projekt Słownika Makaton powstał w 1972 r i zawiera około 350 znaków. Początkowo słownik ten służył nauczaniu języka migowego dorosłych osób głuchych, które są upośledzone umysłowo. Następnie opracowano wersję przystosowaną do potrzeb dzieci. Podejście przyjęte
w Makatonie stanowi próbę pokierowania procesem nabywania języka przez dziecko, zgodnie z jego rozwojem, podstawowego zasobu słownictwa. Słownik ten stosowany jest zarówno wśród dzieci jak i dorosłych :
 głuchych, upośledzonych umysłowo,
 głębiej upośledzonych umysłowo,
 autystycznych,
 upośledzonych umysłowo, z poważnymi zaburzeniami artykulacji.
Ważne jest to, że znaków można uczyć się i stosować w połączeniu z innymi alternatywnymi metodami komunikacji (obrazkami, piktogramami, systemem Blissa ).
Kończąc swoje rozważania należy z całą stanowczością podkreślić iż potrzeba komunikowania się z otoczeniem, to bez wątpienia najważniejsza potrzeba psychiczna każdego człowieka. Komunikacja jest kluczem do poznawania siebie i otaczającej rzeczywistości, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, określanie ich cech i relacji zachodzących między nimi. Umiejętność porozumiewania się z innymi jest źródłem odkrywania i wypróbowywania swoich umiejętności wywierania wpływu na otoczenie, jest to także - obok myśleniai sfery emocjonalno-motywacyjnej - jeden z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego dziecka. Niedokształcenie mowy może poważnie zaburzyć ogólny rozwój dziecka, stąd tak dużą wagę przywiązuje się do wczesnej stymulacji rozwoju mowy
i zachęcania dziecka do komunikowania się stosując różnorodne metody komunikacji wspomagającej.

Wróć do „Metody dydaktyczne, scenariusze, konspekty, materiały”

cron