Teoria wyboru publicznego

WYKŁAD VI: Dobra publiczne i efekty zewnętrzne. Teoria wyboru publicznego

Efekty zewnętrzne.

W procesie produkcji lub konsumpcji niektórych dóbr występują szkodliwe bądź korzystne efekty uboczne zwane efektami zewnętrznymi. Uboczne efekty działań gospodarczych są określane korzyściami zewnętrznymi, gdy są dodatnie (np. szczepienia przeciw chorobom - zewnętrzną korzyścią będzie tu zmniejszenie ryzyka epidemii). W przypadku, gdy ich oddziaływanie przynosi szkody, będą określane kosztami zewnętrznymi (np. zanieczyszczenie środowiska).
Kluczową cechą efektów zewnętrznych jest fakt, że są to "dobra", które interesują ludzi, ale nie są sprzedawane na rynku. W dotychczasowej analizie zjawisk gospodarczych wszystkie relacje pomiędzy konsumentami a producentami miały miejsce na rynku. Mechanizm rynkowy był w stanie osiągnąć alokację efektywną w rozumieniu Pareta. Jeśli występują efekty zewnętrzne rynek niekoniecznie przyniesie wynik w postaci efektywnego w sensie Pareta rozprowadzenia zasobów. Można przyjąć, że rynkowe popyt i podaż będą odzwierciedlały jedynie korzyści i koszty uczestników rynku, ignorując korzyści i koszty spadające na innych. W tej sytuacji te ostatnie nie będą brane przy ustalaniu alokacji zasobów.

Produkcyjne koszty zewnętrzne.

Załóżmy, że w górnym biegu rzeki pracuje zanieczyszczająca wodę fabryka chemikaliów. W dolnym biegu znajdują się gospodarstwa rolne wykorzystujące wodę do nawadniania pól. W efekcie zanieczyszczeń zatruwana jest gleba co prowadzi do utraty części plonów przez rolników. Mamy tu do czynienia z kosztami zewnętrznymi ponoszonymi przez właścicieli gospodarstw rolnych na skutek zanieczyszczenia rzeki przez fabrykę.

[pic]

Rysunek obrazuje powyższą sytuację. MPC pokazuje koszt krańcowy fabryki chemikaliów (prywatny koszt krańcowy). Dla uproszczenia zakłada się, że ten koszt jest wielkością stałą. Krzywa MSC obrazuje społeczny koszt krańcowy produkcji chemikaliów, na który obok prywatnego kosztu krańcowego składa się koszt krańcowy efektu zewnętrznego w postaci zanieczyszczeń. Innymi słowy różnica pomiędzy społecznym a prywatnym kosztem krańcowym odzwierciedla wysokość kosztu krańcowego ponoszonego przez właścicieli gospodarstw rolnych w związku z dodatkową jednostką efektu zewnętrznego w postaci zanieczyszczeń.
Na rynku konkurencyjnym równowaga ustali się w E to znaczy w punkcie przecięcia krzywej MPC z krzywą popytu DD, rozumianej tu jako miara krańcowej korzyści społecznej. W tym punkcie przy cenie P fabryka będzie produkowała i sprzedawała ilość Q. Zanieczyszczenie rzeki powoduje jednak koszt zewnętrzny, który ponoszą rolnicy. Sprawia on, że krańcowy koszt społeczny jest wyższy niż krańcowy koszt prywatny. Wielkość produkcji efektywną społecznie Q' wyznacza punkt E', gdzie zrównuje się społeczny koszt krańcowy i społeczna korzyść krańcowa. Rynek chemikaliów nie bierze jednak pod uwagę efektów zewnętrznych, co powoduje powstanie kosztu społecznego, który na rysunku odpowiada powierzchni trójkąta E'EF. Trójkąt pokazuje nadwyżkę kosztu społecznego nad korzyścią społeczną powstającą ...