Twórcy nauki i kultury polskiej w okresie niewoli

Twórcy nauki i kultury polskiej w okresie niewoli

Twórcy kultury polskiej w czasie zaborów odegrali ogromną rolę w umacnianiu świadomości narodowej Polaków. Pisarze wyrażali w swoich utworach idee pracy organicznej, ich bohaterowie to ludzie zaradni, przedsiębiorczy, a równocześnie szczerzy patrioci, służący w ten sposób krajowi. Zwracali uwagę na trudne sprawy społeczne - nędzę i brak oświaty na wsi, los biedoty miejskiej, w tym również Żydów. Do najwybitniejszych pisarzy tego okresu, nazwanego pozytywizmem, należą: Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, Henryk Sienkiewicz.

Bolesław Prus napisał powieść pt. Lalka, której bohaterem jest przedsiębiorca i patriota, w innej jego powieści pt. Placówka głównego bohatera cechuje przywiązanie do ojczystej ziemi i umiłowanie polskości.

Henryk Sienkiewicz wydał cykl powieści z historii Polski „ku pokrzepieniu serc”. Pokazał w nich czasy militarnych zmagań z Krzyżakami (Krzyżacy), Kozakami, Szwedami i Turkami (Trylogia), aby uświadomić rodakom, że naród nawet z trudnej sytuacji może wyjść zwycięsko.

Podobnie jak Sienkiewicz w literaturze utrwalił historię narodu, przypominając chwile jego świetności, tak Jan Matejko w malarstwie sięgał po tematy historyczne. Aby przedstawić wielkość i tragizm ojczystych dziejów, Matejko stworzył wizerunki dawnych władców, wydając Poczet królów i książąt polskich. Jest autorem obrazów, których tematem są wydarzenia z historii Polski, np. „Hołd Pruski”, „Bitwa pod Grunwaldem”, „Bitwa pod Racławicami”. Odegrał wybitną rolę w patriotycznym wychowaniu Polaków w czasach zaborów, jego twórczość weszła na trwałe do świadomości historycznej narodu polskiego.

Malarzami powstania styczniowego byli Artur Grottger i Aleksander Gierymski - w dziełach pierwszego zachował się „romantyczny duch powstania”, drugi natomiast oddał codzienny trud powstańców.

Polską narodową tradycję kształcili też kompozytorzy. Wspomniano już o pieśniach polskich, które towarzyszyły Polakom w trudnych chwilach dziejowych. Stanisław Moniuszko stworzył polską operę narodową opartą na polskich tańcach i obyczajach. Do jego najbardziej znanych oper zalicza się: „Straszny dwór”, „Halka” i „Verbum nobile”. Należy go postawić obok twórców tej miary co Matejko i Sienkiewicz, gdyż wszyscy oni są twórcami naszej narodowej tożsamości.

Teatr w warunkach niewoli spełniał istotną rolę jako przekaz literatury narodowej oraz języka ojczystego. Warszawa posiadała Teatry Rządowe - jedyne miejsce, w którym słowo polskie mogło rozbrzmiewać publicznie. W Krakowie i Lwowie (Galicja) można było wystawiać bez cenzury polskie dramaty: m.in. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Stanisława Wyspiańskiego - autora żyjącego na przełomie XIX i XX wieku, twórcy „Nocy listopadowej”, „Wesela”. Polacy z zaboru pruskiego i rosyjskiego przyjeżdżali do krakowskiego teatru jak do narodowej świątyni. Słynna aktorka, Helena Modrzejewska, grająca na scenach teatrów w Krakowie i Warszawie, przeszła do legendy polskiego ...