Zaloguj się aby ocenić lub skomentować publikację.
Początki demokracji szlacheckiej w Polsce
Od końca XIV wieku wzrosło w Polsce znaczenie stanu szlacheckiego. Kolejni królowie (od Ludwika Andegaweńskiego do przedstawicieli Jagiellonów) przyznawali szlachcie przywileje, czyli szczególne prawa wydawane w celu zapewnienia sobie poparcia szlachty. Kolejne ustępstwa władców:
1) za zagwarantowanie uznania praw do korony polskiej jednej z córek Ludwik Węgierski zwolnił szlachtę od podatku - z wyjątkiem 2 gr z łanu - przywilej koszycki z 1374 r. ;
2) za uzyskanie zgody na przyznanie następstwa tronu dla swych synów Władysław Jagiełło zapewnił szlachcie nienaruszalność dóbr ziemskich oraz wydał zakaz więzienia jej bez nakazu sądowego - przywileje: czerwiński 1422 r. i jedleńsko-krakowski 1430 r.;
3) Kazimierz Jagiellończyk w celu nakłonienia szlachty do wzięcia udziału w wojnie przeciw Krzyżakom zapewnił, iż bez zgody sejmików ziemskich nie będą ustanawiane nowe prawa, podatki i zwoływane pospolite ruszenie - przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r.;
4) Jan Olbracht w związku z wyprawą mołdawską wydał przywilej, którego postanowienia dotyczyły m.in.: zwolnienia szlachty od ceł za własne towary, zakazu posiadania dóbr ziemskich przez mieszczan oraz ograniczenia wyjścia synów chłopskich ze wsi (przywiązanie chłopa do ziemi) - przywilej piotrkowski z 1496 r.;
5) Aleksander Jagiellończyk na sejmie w Radomiu w 1505 r. wydał ustawę „Nihil novi” (nic nowego) zakazującą królowi wydawania nowych ustaw bez zgody senatu i posłów.
Przywileje szlacheckie stanowiły podstawę przewagi szlachty nad innymi stanami (mieszczaństwem i chłopami) i jej współudziału w rządzeniu państwem. Uzyskanie przez szlachtę wpływu na najważniejsze decyzje państwowe (nowe prawa, podatki, decyzje o wojnie i pokoju) spowodowało wykształcenie w Polsce formy rządów nazwanej demokracją szlachecką. Stan szlachecki wywalczył sobie w Rzeczypospolitej pełnię praw i wolności, a monarcha (król) zrezygnował z części swoich uprawnień, dzieląc się swoją władzą ze szlachtą.
W XVI wieku szlachta posiadała: prawo do elekcji (wyboru) króla, udziału w sejmikach ziemskich i posłowania na sejm, prawo do sprawowania urzędów i godności. Początkowo szlachta zbierała się na sejmikach ziemskich, czyli zjazdach całej szlachty danej ziemi, aby obradować nad podatkami, spisywać miejscowe prawa zwyczajowe, sprawować sądy. Z czasem (od 1454 roku) uprawnienia sejmików ogromnie wzrosły, a panujący odwoływali się do ich decyzji (np. za rządów Władysława Jagiełły uchwaliły nadzwyczajne podatki na wykupienie ziemi dobrzyńskiej z rąk Krzyżaków).
Uprawnienia sejmików ziemskich dotyczyły również: wybierania posłów na sejm walny i ustalania instrukcji dla posłów (sejmik przedsejmowy), odbierania relacji posłów z obrad sejmowych (sejmik relacyjny), sprawowania rządów podczas bezkrólewia (sejmiki kapturowe - czarny kaptur był oznaką żałoby).
Od końca XV wieku (rok 1493) wykształcił się w Polsce sejm walny, czyli ...
