Marzec 1968 roku — wszystko przez „Dziady” Adama Mickiewicza?

Marzec 1968 roku — wszystko przez „Dziady” Adama Mickiewicza?

Mgr Katarzyna Wdowiak-Błaszczyk

Temat Marca 1968 roku należy do najczęściej podejmowanych

zagadnień przez badaczy dziejów PRL. Rozważania naukowe mają krótką,

ponieważ zaledwie piętnastoletnią tradycję. Przed rokiem 1988 temat ten

poruszany był wyłącznie przez historyków emigracyjnych

i

tych

publikujących w drugim obiegu1. Marzec 1968 wyróżnia się na tle innych

przełomowych zdarzeń czasów PRL, takich jak Czerwiec i Październik 1956,

Grudzień 1970, Czerwiec 1976, Sierpień 1980. Wydarzenia Marca 1968 są

wielopłaszczyznowe. Jednocześnie odbywały się protesty studentów

przeciwko rządzącym i walki w ramach aparatu partyjnego, co doprowadziło

z kolei do czystki antysemickiej. Te obszary wzajemnie na siebie

oddziaływały. W Marcu 1968 nie można doszukiwać się przyczyn

ekonomicznych w samej genezie protestu. Tym razem chodziło o idee,

naruszenie wartości moralnych. Geneza

zdarzeń marcowych

jest

niejednorodna. Nie ma wątpliwości, że

łączącym

je elementem było

niezadowolenie z polityki Władysława Gomułki. Protesty miały charakter

studencko-inteligencki, wiązały się więc z ogromną aktywnością młodzieży.

Krytykowano władzę i formułowano przeciwko niej postulaty. Powstały nowe

organizacje, odbywały się wiece, planowano przeprowadzenie gruntownych

reform. Narodził się ogromny ruch polityczno-społeczny, którego nie można

było zlekceważyć2.

Iskrą zapalną do protestu intelektualistów stało się zdjęcie ze sceny

Teatru Narodowego mickiewiczowskich Dziadów w inscenizacji Kazimierza

Dejmka. Spektakl ten miał uświetnić 50. rocznicę rewolucji październikowej.

Co ciekawe, sam Dejmek nie zaliczał się wówczas do twórców szczególnie

kwestionujących system komunistyczny. Wystąpiło klasyczne zjawisko

sprzężenia zwrotnego. Pojawiające się pogłoski o niechęci władz do

przedstawienia

spowodowały

zwiększenie

zainteresowania widzów

antyrosyjskimi i patriotycznymi częściami sztuki. Te z kolei reakcje

1 K. Rokicki, S. Stępień, Wstęp, [w:] Oblicza Marca 1968, pod red. K. Rokickiego, S. Stępnia,
Warszawa 2004, s. 7.
2 A. Friszke, Miejsce Marca 1968 wśród innych „polskich miesięcy”, [w:] Oblicza Marca 1968,
pod red. K. Rokickiego, Sł. Stępnia, Warszawa 2004, s. 15.

1

Mgr Katarzyna Wdowiak-Błaszczyk

przyczyniły się do uznania spektaklu za antyradziecki i spowodowały

zawieszenie jego wystawiania3. O sile przedstawienia stanowiła gra aktorów,

scenografia oraz Wielka Improwizacja w wykonaniu Gustawa Holoubka.

Władze uznały spektakl za szkodliwy politycznie. Zakaz grania Dziadów

zbulwersował zarówno studentów, jak i pisarzy. Ponownie wysunięto

postulat zniesienia cenzury4.

Demonstracje wybuchły najpierw w Warszawie, a później w kolejnych

miastach Polski. Grupą przywódczą wystąpień Marca 1968 byli „komandosi”.

Nazywano tak niepokorną, opozycyjnie nastwioną grupę młodzieży, która od

połowy lat sześćdziesiątych działała na terenie Uniwersytetu Warszawskiego.

Nazwa wzięła się stąd, że „komandosi” pojawiali się na zebraniach partyjnych

i prowadzili działalność na zapleczu nieprzyjaciela, zakłócali porządek

obrad5. To oni sformułowali postulaty, wokół ...