Różne sposoby ukazywania rzeczywistości niemieckich lagrów i sowieckich łagrów w literaturze polskiej i rosyjskiej

Literatura łagrowa (od ros. Łagier – obóz) i lagrowa (lager niem – obóz) to literatura, która wyrosła z doświadczeń obozowych zarówno po stronie sowieckiej jak i hitlerowskiej. Obozy śmierci, miejsca eksterminacji, obozy pracy, obozy koncentracyjne – wiele nazw otrzymało to potworne zjawisko XX wieku.

Różne sposoby ukazywania rzeczywistości niemieckich lagrów i sowieckich łagrów w literaturze polskiej i rosyjskiej.

II wojna światowa była wydarzeniem historycznym tak ważnym, że wręcz zdominowała przez wiele lat twórczość powojennych pisarzy i poetów, twórców filmu i dramatu. Wiele lat po wojnie, w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych powstawały jeszcze utwory sięgające do tych lat. Zresztą – „II wojna” to zbyt ogólne stwierdzenie, jako zjawisko złożone, w konsekwencji dała wiele tematów do utrwalenia przemyśleń czy refleksji.
Literatura łagrowa (od ros. Łagier – obóz) i lagrowa (lager niem – obóz) to literatura, która wyrosła z doświadczeń obozowych zarówno po stronie sowieckiej jak i hitlerowskiej. Obozy śmierci, miejsca eksterminacji, obozy pracy, obozy koncentracyjne – wiele nazw otrzymało to potworne zjawisko XX wieku.

Jak powstały „Medaliony”? Zofia Nałkowska napisała je w oparciu o badania i obserwacje poczynione podczas prac „Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich”. Pisarka była członkiem tej komisji i wszystko, co zawarła w swojej prozie jest faktem. „Medaliony” stanowią cykl opowiadań, zestawionych na zasadzie podobieństwa tematu i identycznej formy. Warto zauważyć, że autorka nie poddaje materiału specjalnej obróbce literackiej. Nie musi. Suchy fakt – bez komentarza i bez interpretacji wystarczy i uderza najmocniej. Dlaczego taki tytuł? Tytuł pochodzi od medalionów nagrobkowych, zamieszczanych na grobach portretów ludzi zmarłych. Autorka prezentuje w swoich krótkich opowiadaniach-relacjach literackie portrety ludzi, którzy przeżyli gehennę hitleryzmu – ich wypowiedzi, zeznania, zwierzenia.
Co oznacza motto? Motto Medalionów brzmi: „Ludzie ludziom zgotowali ten los”. Wyczuwamy gorycz-refleksję i pytanie: jak to się mogło stać? Jak człowiek mógł skrzywdzić i upokorzyć drugiego człowieka? Motto Nałkowskiej to bezmiar przerażenia, że przedstawione „drobne” obrazy są dziełem człowieka, że ludzie stworzyli faszyzm, hitleryzm, piece i miejsca kaźni, że są autorami tak strasznej rzeczywistości.
„Medaliony” określa się często mianem prozy wojennej, małych form prozatorskich itp. Jakim są gatunkiem? Są to opowiadania, – lecz nie tylko. Opowiadania te bliskie są reportażowi, sprawozdaniom z procesu sądowego, często przybierają formę zeznania świadków. Zawierają prawdę – posiadają wymowę dokumentu, więc bliskie są „literaturze faktu”.
• Styl opowiadań jest zwięzły, surowy, pozbawiony komentarzu.
• Bohaterowie – to zwykli, szarzy ludzie, mówią własnym językiem i prezentują tylko własny, prywatny wycinek wojennej rzeczywistości, w dodatku widziany tylko z własnej perspektywy.
• Narracja – tworzą ją strzępy relacji i ułamki zdarzeń, zawsze prezentowane z punktu widzenia osób mówiących. Komentarz autorki jest ograniczony do minimum. Lecz wyczuwamy jej postawę – absolutnego protestu wobec zbrodni ludobójstwa.
Każde z opowiadań zawartych w cyklu Medalionów jest straszne. Po ponad czterdziestu latach od wojny – wydaje się fantazją, trudną do przyjęcia dla normalnego umysłu. A jednak ...