Pojęcie niepełnosprawności

POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów współczesnego świata. Wynika to z powszechności i rozmiaru tego zjawiska. Z niepełnosprawnością fizyczną wiąże się ponadto zazwyczaj tzw. niepełnosprawność społeczna, czyli niemożność pełnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Według definicji opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (1980) i opublikowanej w Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń przez niepełnosprawność rozumie się „wszelkie ograniczenie lub wynikający z uszkodzenia brak zdolności wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka” [Dryżałowska 2004, s.646].
Na określenie stanu wywołanego odchyleniem od normalnego poziomu funkcjonowania człowieka Światowa Organizacja Zdrowia używa aż trzech określeń:
➢ uszkodzenie (impairment) – oznacza utratę lub nieprawidłowość funkcjonowania fizjologicznych lub anatomicznych struktur ludzkiego organizmu;
➢ niepełnosprawność (disability) – to stan będący konsekwencją zaistniałego uszkodzenia, manifestujący się fizycznym ograniczeniem lub zniesieniem możliwości działania i podejmowania aktywności właściwych osobom pełnosprawnym;
➢ upośledzenie (handicap) – to niekorzystna, gorsza w stosunku do pozostałych członków danej zbiorowości, sytuacja, będąca konsekwencją zaistniałego uszkodzenia lub niepełnosprawności i polegająca na utrudnieniu lub uniemożliwieniu osobie niepełnosprawnej podejmowania ról uważanych w danych warunkach społecznych i kulturowych za normalne dla osób jej płci i wieku [Błeszyńska, 2001 – przytaczam za Dryżałowską 2004, s.646 - 647].
Takie rozróżnienie daje możliwość ujrzenia konsekwencji niepełnosprawności jako stanu w trzech płaszczyznach:
- biologicznej – zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zależności od stopnia uszkodzenia jego organów i układów;
- osobowej (psychicznej) – ograniczenie aktywności i działania;
- społecznej – ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym.
Istota niepełnosprawności tkwi więc w obniżonym, w stosunku do norm i standardów, poziomie funkcjonowania człowieka – na skutek stanu zdrowia: wady wrodzonej, choroby, urazu lub zmian starczych na wymienionych trzech poziomach lub na niektórych z nich [Dryżałowska 2004, s.647].

Według S. Kowalika niepełnosprawność człowieka – spowodowana uszkodzeniem ciała albo przewlekłą chorobą – może powodować dysfunkcjonalność organizmu, niepełnosprawność psychiczną i słabszą, mniejszą sprawność społeczną. Może ona stanowić predyspozycję do stwarzania sytuacji problemowych, które z kolei oznaczają brak zgodności między możliwościami człowieka a stawianymi mu przez otoczenie wymaganiami (S. Kowalik 1996, s. 158). W Polsce obowiązuje następująca definicja osoby niepełnosprawnej:
Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi (Ustawa z 26 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej, Dz. U., nr 123, poz. 776).
Upowszechnione jest także podejście Komitetu Rehabilitacji i Readaptacji Człowieka Polskiej Akademii Nauk, stwierdzające, że do kategorii osób niepełnosprawnych zaliczają się „osoby o naruszonej sprawności psychofizycznej powodującej ograniczenie funkcjonalne sprawności lub aktywności ...