Teleologiczne i prakseologiczne podstawy współczesnej edukacji

"Aby móc podejmować skuteczne działania należy skrupulatnie określić ich cel. Definicja słownikowa mówi, że cel to planowy wynik każdego racjonalnego działania. Najogólniej można powiedzieć, że celem wychowania jest ukształtowanie u wychowanka pożądanych cech osobowości i zachowań. Cele wychowania nie były identyczne we wszystkich epokach historycznych; także i dziś zależą od systemów wartości, religii, norm moralnych oraz polityki. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że filarem wiedzy o wychowaniu musi być znajomość wartości, celów oraz samego człowieka."

Joanna Piotrzkowska
Szkoła Podstawowa im. E. Estkowskiego
w Kostrzynie Wielkopolskim

Teleologiczne i prakseologiczne aspekty współczesnej edukacji

Aby móc podejmować skuteczne działania należy skrupulatnie określić ich cel. Definicja słownikowa mówi, że cel to planowy wynik każdego racjonalnego działania. Najogólniej można powiedzieć, że celem wychowania jest ukształtowanie u wychowanka pożądanych cech osobowości i zachowań. Cele wychowania nie były identyczne we wszystkich epokach historycznych; także i dziś zależą od systemów wartości, religii, norm moralnych oraz polityki. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że filarem wiedzy
o wychowaniu musi być znajomość wartości, celów oraz samego człowieka.
Wszelkie pytania o kierunki rozwoju edukacji ściśle związane są rozważaniami
z zakresu aksjologii, teleologii oraz prakseologii. Wychowawcy są zatem zobligowani do poszukiwania oraz wskazywania wartości godnych realizacji, to znaczy określających kierunek rozwoju poszczególnych jednostek i całych zbiorowości. Określenie ideału wychowania, na gruncie nauk pedagogicznych, przypada teleologii. Teoria porządku celowego, czyli teleologia, wyprowadza cele wychowania z trzech źródeł: z wiedzy
o człowieku, z dotychczasowych doświadczeń życia społecznego oraz systemów wartości dominujących w danym społeczeństwie. Teleologia pozwala zatem na określenie celów wychowania, ale również jest gruntem do dyskusji na temat słuszności tychże celów. Z kolei prakseologia jest teorią sprawnego działania dotyczącą celowych zachowań ludzkich, a co za tym idzie, dającą możliwość określenia czy zaplanowane cele zakładają naukę skutecznego działania. Prakseologia pozwala na analizę form aktywności, a także ujęcie uogólnionych zasad skutecznego postępowania we wszelkich dziedzinach racjonalnej działalności.
Można stwierdzić, że edukacja dąży przede wszystkim do osiągnięcia względnie stałych skutków w osobowości wychowanka, czyli do zmian rozwojowych. Celem, którego nie można pominąć, jest umożliwienie uczniowi poznania świata oraz przygotowanie go do zmieniania rzeczywistości którą zastał i kształtowania własnej osobowości. Na proces edukacji składa się więc zarówno wychowywanie, jak i kształcenie, uczenie się oraz nauczanie.
Każda szkoła, a dalej każdy nauczyciel, określa cele jakie zamierza osiągnąć w pracy
z uczniami. Wiele mówi się o kształtowaniu praktycznej umiejętności radzenia sobie
w otoczeniu, rozpowszechnianiu tolerancji czy też wszechstronnym rozwijaniu osobowości. Czy jednak można stawiać takie cele w zbiurokratyzowanej, skostniałej instytucji jaką jest współczesna szkoła? Niewątpliwie dzisiejsza edukacja cierpi z powodu bierności oraz nadmiernego konserwatyzmu. Kilka lat temu lekiem na bolączki polskiego systemu edukacyjnego miały być, wprowadzone na wszystkich szczeblach edukacyjnych, wystandaryzowane testy wzorowane na osiągnięciach szkół zachodnich. Aktualnie
w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach średnich testy są tematem numer jeden już od pierwszych lekcji. W ten sposób nie można uniknąć sytuacji w której uczeń „myśli kluczem”, czyli zastanawia się raczej jaka standardowa odpowiedz przyszła do głowy ...