Gwary i dialekty

Klasa II gimnazjum Czas realizacji- 2godz.

TEMAT: Język ogólny, gwary i dialekty.

CELE LEKCJI:

GŁÓWNY:
• Utrwalenie wiadomości o języku i jego odmianach regionalnych.
OPERACYJNE:
▪ Uczeń poznaje charakterystyczne cechy dialektów polskich;
▪ potrafi wymienić pięć dialektalnych dzielnic Polski;
▪ na podstawie tekstów gwarowych wskazuje cechy poszczególnych dialektów;
▪ w swych wypowiedziach swobodnie posługuje się terminami: język ogólny, gwara, dialekt;
▪ potrafi zastąpić tekst napisany gwarą tekstem w języku literackim;
▪ korzystając z tekstu źródłowego, odpowiada na pytania.

METODY I TECHNIKI: metoda zajęć praktycznych, praca z tekstem.

FORMY PRACY: indywidualna, zbiorowa.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: podręcznik do kształcenia językowego Anita Gis „Zrozumieć słowo” – fragm. tekstu A. Markowskiego „Polszczyzna kresowa”; fragm. książki A.Cegieły i A.Markowskiego „Z polszczyzną za pan brat”- kserokopie, karta pracy przygotowana przez nauczyciela.

PRZEBIEG LEKCJI:

Część wstępna:
1. Rozmowa na temat przeczytanego w domu tekstu z podr. „Język literacki i jego odmiany regionalne”.
2. Uczniowie odpowiadają na pytania: Które z języków należą do j. słowiańskich? Jak powstała odmiana polszczyzny zwana językiem literackim?

Zaangażowanie:

3. Głośne odczytanie tekstu- załącznik nr 1.
4. Uczniowie samodzielnie porządkują podane punkty tak, aby tworzyły plan tekstu.

Składnia w gwarach. Ogólne informacje o gwarze. Podsumowanie.
Różnice fonetyczne między gwarą a językiem ogólnym; akcent w gwarach.
Odmiana wyrazów w gwarach. Specyficzne słownictwo.
5. Sprawdzenie efektów pracy. Naniesienie ewentualnych poprawek.

Część właściwa:

6. Uczniowie z pomocą nauczyciela wypełniają kartę pracy. (załącznik nr 2.)
7. Sprawdzenie efektów pracy. Naniesienie ewentualnych poprawek.

Ewaluacja:
8. Wykonanie ćwiczenia- zał. nr 3.
Zadanie domowe:
Przeczytam tekst z podr. o polszczyźnie kresowej i wykonam ćw. 3. s.211.
(przeredagować krótki fragm. „Chama” E. Orzeszkowej na język ogólnopolski)

ZAŁĄCZNIKI
Załącznik nr 1
Tekst nr 1.
Gwara wystarczała przez wieki mieszkańcom wsi do porozumiewania się, wyrażania uczuć, zaspokajania potrzeb artystycznych. Całkowicie zastępowała język ogólny we wszystkich jego odmianach. Jest systemem bliskim polszczyźnie ogólnej, ale jednak odrębnym i samodzielnym. Na tę odrębność gwary składa się wiele jej szczególnych cech.
Najłatwiej zauważyć różnice w wymowie głosek. Gwary mają na przykład głoski nieznane polszczyźnie ogólnej: å ( a- o, czyli głoskę pośrednią między a i o)- pan [pon]; czasami utożsamiają różne głoski: sz i s- sum (ryba) i szum (wody) brzmią wtedy jednakowo- [sum]. Inaczej niż w języku ogólnym wymawia się też połączenia głosek: bziały (biały), chiba (chyba).
Gwara podhalańska i część gwar kaszubskich maja nawet odrębny sposób akcentowania wyrazów, nie na przedostatniej, lecz na pierwszej sylabie wyrazu. Jest to tzw. akcent inicjalny.
Od języka ogólnego odróżnia gwary również postać gramatyczna niektórych wyrazów, na przykład ...