Części zdania - powtórzenie i ćwiczenia

Publikacja zawiera powtórzenie wiadomości o częściach zdania (n.podst. Gramatyka, co z głowy nie umyka; Gramatyka - Z. Czarneckiej) oraz ćwiczenia utrwalające (Język polski 3/1 wyd. GWO) - zaplanowane na godzinę powtórzeniową przed sprawdzianem dla gimnazjum.

CZĘŚCI ZDANIA

PRZYGOTOWANIE DO SPRAWDZIANU

PODMIOT- to główna część zdania oznaczająca osobę lub rzecz (zjawisko, roślinę, zwierzę, pojęcie), o których mówi się w zdaniu, która wykonuje czynność.

Podmiotem może być rzeczownik (Kasia, słowik, kombajn), zaimek rzeczowny (on, ona), czasownik w bezokoliczniku (Śpiewać z samego rana jest przyjemnie), imiesłów przymiotnikowy (Zbadany wyszedł z gabinetu), przymiotnik (Chorzy czekali), liczebnik (Trójka przemówiła), przysłówek (Jutro nie umiera nigdy).

Rodzaje podmiotów: gramatyczny (w mianowniku: Maciek, książka); logiczny (w dopełniaczu lub innych przypadkach: Maćkowi, książki, jemu); domyślny; szeregowy (kilka współrzędnych wyrazów: Maciek i Agata; Tysus, Romek i Atomek); zbiorowy (wyraz oznaczający zbiorowość: klasa, żołnierze, wszyscy); towarzyszący (wyraz w mianowniku z wyr. w in. przypadku: ksiądz z ministrantem, Kasia z Maćkiem).

ĆWICZENIE

Wypisz podmioty i określ, jaką częścią mowy są wyrażone:

Lato jest moją ulubioną porą roku. Ono zawsze gwarantuje mi dobry humor. Przyjemnie jest pływać podczas wakacji. Każdego letniego dnia przybywa plażowiczom opalenizny. „Słonecznie” jest miło brzmiącym słowem. Jedni wyjeżdżają w góry, a inni nad morze.

ORZECZNIE- jest drugą główną częścią zdania. Oznacza czynność, stan lub właściwość tego, na co wskazuje podmiot. Od niego zaczynamy rozbiór logiczny. Wyrażone jest zawsze czasownikiem w formie osobowej! Odpowiada na pytania: co robi?, co się z nim dzieje?, w jakim jest stanie?, czym jest?, jaki jest?

Rodzaje orzeczeń: czasownikowe (tylko czasownik: śpiewa, zaczekaj, mówiłby- nie może występować w stronie biernej); imienne (łącznik+ orzecznik= jest/być/bywać/zostać/stać się/z/robić się+ informatykiem/lepszym/sobą/ciasno: On jest informatykiem; Kiedy to będzie zrobione?; Kochać to dawać; Stół jest z drewna; Jesteś jak dziecko).

ĆWICZENIE:

Uzupełnij zdania orzeczeniami:

Dzisiaj rano… lewą nogą. Do szkoły… jak na ścięcie. Znów na polskim… włos na czworo, a na wychowawczej… z wiatrakami. …wszystkiego po dziurki w nosie. Za dziesięć lat…. Tak, jak mój tata …. Zawsze …., że ….

DOPEŁNIENIE- jest to określenie czasownika, rzadziej przymiotnika lub przysłówka, które uzupełnia treść wyrazu, z którym się łączy. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (prócz M.). Może być wyrażone: rzeczownikiem (Lubię książki), zaimkiem rzeczownym (Lubię je) lub bezokolicznikiem (Lubię czytać).

Rodzaje dopełnień: bliższe (staje się podmiotem przy zamianie ze strony czynnej na bierną: Chłopcy zbudowali most-> Most został zbudowany przez chłopców); dalsze (nie można go zmienić i występuje z przyimkiem: Most został zbudowany przez chłopców).

ĆWICZENIE

Uzupełnij zdania odpowiednimi dopełnieniami:

On nie zagrzeje tutaj_ _5_ _ _3. Przestań wreszcie _ _ _ _2_ w całym! Nie daj sobie w kaszę _12_ _ _ _ _. Mama wpadła w 1__10_ na widok ...