Okolicznik

Scenariusz zajęć edukacyjnych z języka polskiego
w klasie I gimnazjum.

Temat lekcji: Okolicznik jako określenie czasownika w zdaniu.

• Cele lekcji.

Cele ogólne długoterminowe:
- Kształcenie sprawności w mówieniu i pisaniu.
- Wzbogacanie słownictwa uczniów.

Cele ogólne krótkoterminowe:
- Wyjaśnienie terminu językoznawczego - okolicznik.
- Wyjaśnienie funkcji okolicznika w zdaniu.
- Wskazanie rodzajów okoliczników.
- Wyjaśnienie różnic między rodzajami okoliczników.
- Wskazanie na związek okolicznika z orzeczeniem.

Cele szczegółowe operacyjne:
- Uczeń umie wyjaśnić termin - okolicznik.
- Uczeń zna rodzaje okoliczników.
- Uczeń potrafi wskazać funkcje okolicznika w zdaniu.
- Uczeń potrafi wytłumaczyć jakimi częściami mowy można wyrazić okolicznik w zdaniu.
- Uczeń potrafi omówić rodzaj związku okolicznika z orzeczeniem.

• Środki dydaktyczne.

- K. Orłowa, H. Synowiec, Język polski. Język ojczysty. Podręcznik do kształcenia językowego dla klasy pierwszej gimnazjum. WSiP, Warszawa 2002

• Metody i techniki kształcenia.

- Elementy wykładu.
- Pogadanka heurystyczna.

• Organizacyjne formy pracy.

- Praca zbiorowa.

Czas realizacji – 90 minut (dwie jednostki lekcyjne).

• Opracowanie szczegółowe (tok lekcji).

Czynności organizacyjne.

Sprawdzenie pracy domowej.

Wiecie już, że do określania czasownika, czyli orzeczenia w zdaniu służy dopełnienie, ale nie tylko. Aby wskazać okoliczności wykonywanej czynności musimy posłużyć się okolicznikiem.

Okolicznik – to część zdania, która służy do wzbogacenia treści wyrażanej przez orzeczenie. Informuje o czasie, miejscu, celu, sposobie, przyczynie czynności wyrażanej przez orzeczenie.

Proszę podać przykład zdania, w którym będzie okolicznik.

Np.: Jurek zjadł obiad z apetytem.

Ze względu na okoliczności, które są wyrażane przez okolicznik, wyróżniamy kilka jego rodzajów:

|Okolicznik |Pytania |Przykład |
|miejsca |gdzie?, którędy?, dokąd? |Mieszkam obok. |
| |skąd? |Maciek jedzie ze szkoły. |
| | |Wojsko maszeruje na poligon. |
|czasu |kiedy?, |Spotkajmy się jutro. |
| |jak długo?, |Jacek przyjdzie za godzinę. |
| |od kiedy? |Do kina pojedziemy wieczorem. |
|sposobu |jak?, |Pies szybko biega. |
| |w jaki sposób? |Rzucił piłką wysoko. |
|celu |w jakim celu? |Grzegorz wyszedł po zakupy. |
|przyczyny |dlaczego?, |Winda jest nieczynna z powodu awarii. |
| |z jakiego powodu? |Dlatego nie było mnie w szkole. |
|warunku |w jakim wypadku? |W razie niepogody zostaniemy w domu. |
| | |Na wypadek deszczu wezmę parasol. |
|przyzwolenia |mimo czego? |Mimo wiatru poszedł na spacer. |
| |wbrew czemu? |Wyszedł wbrew zakazom mamy. |
|stopnia |w jakim stopniu?, ile?, |Szliśmy pięć godzin. |
| |jak bardzo? |Bardzo bolała mnie głowa. |
| | | |

Okoliczniki najczęściej wyrażamy:

- przysłówkiem, np.: Byłem tam wczoraj. Było ciemno.

- wyrażeniem przyimkowym, np.: Jacek szedł przez cmentarz.

- zaimkiem przysłownym, np.: Byliśmy tam.

- formą rzeczownika w narzędniku, np.: Podróżowaliśmy nocą.

Okolicznik z orzeczeniem tworzy związek przynależności, czyli taki związek, w którym części składniowe są uzależnione tylko znaczeniowo, a nie formalnie.

Ćwiczenia:

W podanych zdaniach proszę wskazać okoliczniki i określić ich rodzaje.

- W wakacje wyjadę w góry.
- Długo ...