Zaloguj się aby ocenić lub skomentować publikację.
BADANIA NAD
ŚWIADOMOŚCIĄ FONOLOGICZNĄ
- PRZEGLĄD
WYBRANYCH NARZĘDZI
1. Pojecie świadomości fonologicznej
Podstawowym celem niniejszego artykułu, jest próba stworzenia spójnego, jasnego
obrazu narzędzi badawczych w sferze badań nad świadomością fonologiczną. Rzecz jasna,
obejmuje on tylko część dostępnych narzędzi używanych do pomiaru lej zdolności. Podjęcie
próby klasyfikacji nie jest zadaniem prostym, o tyle, o ile nie do końca jasny, jednoznaczny
i sprecyzowany jest przedmiot badań nad zdolnościami fonologicznymi. Wśród uczonych nie
istnieje, bowiem zgoda, co do znaczenia terminu „świadomość fonologiczna".
W literaturze anglojęzycznej, pojęcie świadomości fonologicznej oznacza zdolności
fonologiczne, których przejawem jest umiejętność identyfikacji elementów fonologicznych i
manipulowania nimi w sposób intencjonalny (Gombert, 1992 za: Krasowicz, 1997). K..B.
Stanovich uważa, że jest to zdolność posługiwania się cząstkami dźwiękowymi, które są
niniejsze od sylaby (Kaja, Nair, 2002). Świadomość fonologiczna to swoiste „zdawanie sobie
sprawy" z podzielności słów umożliwia ich podział na mniejsze elementy fonologiczne,
różnicowanie i łączenie, kodowanie i dekodowanie (Nesdale, Ilerriman, Tunmer, 1984; za:
Krasowicz-Kupis, 1999). Umiejętność ta obejmuje również zdolność tworzenia rymów,
aliteracji oraz sekretnych języków. Świadomość fonologiczna jest elementem szeroko
rozumianej
kompetencji
fonologicznej,
oznaczającej
zdolność
poznawczą
do
odzwierciedlania i manipulowania dźwiękami mowy. Kompetencja ta podlega progresji
zgodnie z etapami rozwoju dziecka. Według teorii J.E. Gomberta, świadomość fonologiczna
stanowi jej wyższy poziom, metafonologiczny - o świadomym, intencjonalnym nacecho-
waniu. Mimo iż nie ma on charakteru obligatoryjnego, nie stanowi o użyciu języka rodzimego,
jest niezbędny do opanowania umiejętności czytania
i pisania (Lipowska, 2001).
W koncepcji N. Chomskiego świadomość fonologiczna angażuje gramatykę we
wszystkich jej wymiarach - fonologicznym. semantycznym i syntaktycznym. Reguły
syntaktyczne organizują składniki fonologiczne i semantyczne - dzięki takiej strukturze
konstruowane ciągi słów posiadają sens (Krasowicz-Kupis, 1999). Według L. Kaczmarka,
elementy
świadomości
fonologicznej
są
charakterystyczne
dla
świadomości
wymawianiowej oraz metajęzykowej. Wśród nauk o języku jako systemie, według A. Yan
Kleeck’a, świadomość fonologiczna, rozumiana w kategoriach syntezy i segmentacji
fonemowej, lokuje się w zakresie symboli - dźwięków (fonemów). Jej przejawami są
zabawy dźwiękami, rymowanie i aliteracje, języki sekretne oraz początki czytania i pisania.
Reguły fonologiczne natomiast stanowią osobny element systemu językowego (Krasowicz-
Kupis, 1999). Podobny zakres umiejętności fonologicznych reprezentujących świadomość
fonologiczna określił M.J. Adams. Wyróżnił on:
- Słyszenie rymów i aliteracji w rymowankach.
- Porównywanie i odróżnianie dźwięków dla aliteracji.
- Łączenie i wyodrębnianie części sylab.
- Segmentacja fonemowa.
- Manipulacja fonemowa ( dodawanie i odejmowanie fonemów w słowie).
Takie właśnie szerokie rozumienie zakresu świadomości fonologicznej będzie punktem
wyjścia dalszych rozważali. Kolejność powyższych elementów świadomości fonologicznej
nie jest przypadkowa - pozostaje w ścisłym związku z przebiegiem jej rozwoju. Na ...
